Ymatebodd Anabledd Dysgu Cymru i Ymgynghoriad Tlodi Plant Llywodraeth Cymru (17. Ionawr 2020). Nodwn fod teuluoedd â phlant anabl yn llawer mwy tebygol na theuluoedd eraill o fod yn dlawd. Mae hyn oherwydd nad ydyn nhw’n aml yn derbyn digon o gefnogaeth, yn ariannol ac o ran gofal. Mae rhieni plant anabl yn ei chael hi’n anodd aros mewn cyflogaeth â thâl oherwydd nad oes ganddyn nhw gefnogaeth ddibynadwy a digonol i’w plentyn. Isod gallwch ddarllen ein hymateb cyfan gan gynnwys ein hargymhellion.

Nid yw budd-daliadau anabledd yn talu cost gofal

Fe wnaeth astudiaeth i gyllid teuluoedd plant anabl (yn agor fel PDF) [1] a gynhaliwyd yn 2018 ganfod mai dim ond 18% o’r ymatebwyr a ddywedodd fod eu budd-daliadau anabledd yn talu am y gost ychwanegol sy’n gysylltiedig ag anabledd neu gyflwr iechyd eu plentyn. Mae’r costau ychwanegol hyn yn sylweddol, gyda 33% yn talu dros £300 y mis a 10% yn talu rhwng £500 a £1000 y mis mewn cost sy’n gysylltiedig ag anabledd.  Dywedodd 36% fod newidiadau i’r system fudd-daliadau yn ystod y 2 flynedd ddiwethaf wedi eu gadael yn waeth eu byd.

Yng Nghymru mae effaith toriadau cyllid wedi’i chwyddo trwy doriadau i Gronfa’r Teulu. Am dros ddeugain mlynedd bu Cronfa’r Teulu yn helpu i unioni anfantais economaidd plant anabl trwy ddosbarthu arian cyhoeddus ledled y DU ar ffurf grantiau i deuluoedd â phlant sâl a/neu anabl. Mae’r gweinyddiaethau yn yr Alban, Lloegr a Gogledd Iwerddon i gyd wedi cynnal eu hymrwymiad ariannol i deuluoedd incwm isel trwy gefnogi Cronfa’r Teulu. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru wedi dewis torri eu cyfraniad ers 2016.

Anhawster i deuluoedd o ran aros mewn gwaith a llywio cefnogaeth

Mae rhieni plant anabl yng Nghymru yn aml yn ei chael hi’n anodd dal swydd. Dywedodd 87% o’r rhieni yn yr astudiaeth Cyfrif y Costau nad oedden nhw neu eu partner yn gallu gweithio cymaint ag yr hoffent oherwydd eu cyfrifoldebau gofalu.  Yr hyn rydyn ni’n ei wybod gan ein haelodau yw bod teuluoedd yn aml yn ei chael hi’n anodd iawn llywio a chael gafael ar y gefnogaeth y mae ganddyn nhw hawl iddi. Effaith yr anawsterau hyn wrth lywio cefnogaeth yw y gall ddod yn swydd amser llawn i sicrhau bod eu plentyn yn cael cefnogaeth ddigonol. Mae hyn yn arwain at anghydraddoldeb sylweddol o ran darparu gwasanaethau – tra bod rhieni sy’n gallu llywio’r system gofal cymdeithasol yn well, er enghraifft y rhai o gefndir dosbarth canol sydd â statws addysgol uchel (er enghraifft rhieni sy’n weithwyr proffesiynol yn y sector gofal eu hunain) yn gallu, hyd yn oed ar gost aruthrol o uchel iddyn nhw eu hunain, cael y gofal gorau posibl i’w plant. Bydd y rhai nad oes ganddynt yr adnoddau hyn yn ei chael yn anodd cael gafael ar yr help sydd ei angen.

Mae teuluoedd Du, Asiaidd ac o leiafrifoedd ethnig yn cael eu heffeithio’n arbennig gyda rhwystrau sylweddol rhag cael gafael ar gymorth. Ymhlith y rhwystrau hyn mae’r ffaith nad oes gwybodaeth ar gael yn aml mewn fersiwn hygyrch, nad yw gwasanaethau cymorth yn estyn allan yn rhagweithiol i gymunedau lleiafrifol. Rydym hefyd wedi clywed pryderon gan rieni o gefndiroedd lleiafrifol y gallai gweithwyr proffesiynol drin eu plant yn fwy llym na phlant gwyn o ran ymddygiad heriol. Mae hyn yn golygu bod y rhwystrau i gael gafael ar gefnogaeth briodol hyd yn oed yn uwch i rieni o gefndiroedd lleiafrifol.

Trafnidiaeth

Mater pwysig sy’n effeithio ar bobl anabl a’u teuluoedd yw trafnidiaeth. Gall trafnidiaeth gyhoeddus ledled Cymru fod yn annibynadwy ac yn anodd ei llywio gan ei gwneud yn anodd manteisio ar bob math o wasanaethau. Mae’r materion hyn yn arbennig o amlwg yn ardaloedd gwledig Gogledd Cymru.

Mae teuluoedd plant anabl hefyd yn nodi anhawster gyda thrafnidiaeth arbenigol. Mae hyn yn golygu bod plant yn ei chael hi’n anodd cyrraedd yr ysgol mewn pryd ac i gymryd rhan mewn gwasanaethau eraill. Mae annibynadwyedd trafnidiaeth arbenigol ar gyfer plant anabl yn ei dro yn golygu annibynadwyedd i rieni plant anabl, sy’n methu â chyflawni eu rhwymedigaethau proffesiynol.

Newidiadau Arfaethedig

Er mwyn datrys y materion hyn a sicrhau bod plant anabl a’u teuluoedd yng Nghymru yn gallu cyrchu’r gwasanaethau sydd eu hangen arnynt dylai Llywodraeth Cymru wneud y canlynol:

  1. Cynyddu cyllid ar gyfer Cronfa’r Teulu i alluogi teuluoedd plant anabl i gyrchu’r cymorth sy’n unigol i’w hanghenion.
  2. Cydlynu gwasanaethau yn well a’i gwneud hi’n haws llywio cefnogaeth. Er mwyn mynd i’r afael â thlodi ac anghydraddoldeb, rhaid sicrhau bod cefnogaeth ar gael i bawb, nid dim ond y rhai sydd â’r sgiliau i eiriol drostyn nhw eu hunain. Dylai teuluoedd â phlant anabl gael cefnogaeth sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn trwy gydlynwyr achos a all eu helpu i lywio a manteisio ar gymorth.
  3. Gwneud ymdrech arbennig i estyn allan i gymunedau Du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig er mwyn sicrhau bod gwybodaeth am y gefnogaeth sydd ar gael yn hygyrch i bawb
  4. Gwneud gwasanaethau prif ffrwd, fel darpariaethau hamdden a gwasanaethau cymunedol, yn fwy hygyrch i blant anabl a’u teuluoedd
  5. Gwella trafnidiaeth, yn enwedig yng Ngogledd a Chanolbarth Cymru.
  6. Buddsoddi mewn trafnidiaeth arbenigol er mwyn sicrhau bod plant anabl wir yn gallu cyrchu gwasanaethau.

 

[1] [1]Cyfrif y Gost – Ymchwil i Gyllid mwy na 2.700 o deuluoedd ledled y DU yn 2018. Cyhoeddwyd gan Contact Families (yn agor fel PDF).